De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) deed onderzoek naar wat er bekend is over de invloed van digitalisering op de fysieke en mentale gezondheid van jongeren. In het essay ‘#GeenPaniek – Gezondheid, jongeren en hun digitale omgeving’ geeft de raad, op basis van de huidige wetenschappelijke kennis, een antwoord op de vraag hoe gezond of ongezond de digitale omgeving is voor jongeren. Is er reden voor paniek?
Ik kwam op het spoor van dit essay toen ik gisteren het webinar ‘Mediawijsheid en mentaal gezond’ van Netwerk Mediawijsheid volgde. Hierin was o.a. dr. Robert Vonk van de RVS te gast. Wat prettig was aan zijn bijdrage dat hij, op basis van de uitkomsten van dit essay, een genuanceerd verhaal bracht. Dit is ook de manier waarop wij bij Social Media Wijs onze voorlichting geven, we brengen balans aan door aandacht te besteden aan zowel de voor- als de nadelen van online media.
Essay #GeenPaniek
Het essay ‘#GeenPaniek – Gezondheid, jongeren en hun digitale omgeving’ bevat 32 pagina’s en is online gratis beschikbaar. Het essay focust op digitale plaatsen van ontmoeting, zoals sociale media en online platforms, communities en games. In dit blog neem ik deze samen in de term ‘online media’. Als je zelf met jongeren werkt, raad ik je aan om het in zijn geheel te lezen. Naast de invloed van digitalisering op de gezondheid van jongeren, komen er namelijk ook nog andere interessante onderwerpen aan de orde. Zoals digitale ongelijkheid, het onderscheid maken tussen online en offline zijn en de commerciële kant van de digitale publieke ruimte. Mocht je daar geen tijd voor (of zin in) hebben, dan geef ik in dit blog een samenvatting en rode draad van het essay voor zover het gaat over de gezondheid van jongeren. Voor de bronnen waarop onderstaande informatie uit het essay is gebaseerd, verwijs ik je ook graag naar het essay zelf.
Terechte zorgen over gezondheid van jongeren
In het essay wordt het pas op het einde genoemd, maar de RVS deelt de zorgen over de gezondheid van jongeren. Cijfers laten zien dat de mentale gezondheid hard is gedaald de afgelopen jaren. Ook met de fysieke gezondheid van jongeren is het steeds slechter gesteld. De RVS vraagt zich wel af of de verslechtering van de gezondheid van de jeugd toe te schrijven is aan online media.
Correlatie online media en gezondheid
De correlatie tussen online media en de (mentale) gezondheid van jongeren lijkt zo logisch dat deze in het debat vaak stellig wordt geponeerd. Op basis van deze stelling wordt vervolgens opgeroepen tot actie: denk aan scholen die voorlichting moeten geven, ouders die schermtijd moeten beperken en de overheid die verboden moet opleggen. Maar is deze correlatie tussen online media en gezondheid er wel? Wat zeggen de onderzoeken hier over?
Hiervoor moeten we onderscheid maken naar onderzoeken naar de fysieke gezondheid en mentale gezondheid. Met de kanttekening dat deze twee niet geheel los van elkaar te zien zijn.
Fysieke gezondheid
Er is een duidelijke correlatie gevonden tussen schermgebruik en fysieke gezondheid. Schermgebruik zorgt ervoor dat kinderen steeds vaker bijziend zijn en dat de motorische fitheid en slaaphuishouding verslechteren. Let wel: het gaat dus om schermgebruik en niet per se om het online zijn en/of sociale media gebruiken op deze schermen. Schermen worden ook voor andere doeleinden gebruikt, denk aan televisiekijken en tekstverwerken. Het negatieve effect op fysieke gezondheid is dus niet alleen toe te schrijven aan online zijn.
Mentale gezondheid
Op basis van de huidige onderzoeken is nog geen finaal antwoord te geven over de correlatie tussen online media en mentale gezondheid. Wat niet meehelpt, is dat onderzoeken naar jongeren en mentale gezondheid complex zijn. Door verschillende definities zijn studies ook lastig met elkaar te vergelijken. Bovendien zijn de effecten van de online omgeving op de mentale gezondheid lastig te isoleren van de offline omgeving.
Bestaande onderzoeken laten vaak geen duidelijke, laat staan eenduidige, uitspraak zien over de effecten van ‘online zijn’ op de mentale gezondheid. Ja: er zijn negatieve effecten zoals verslaving, isolatie en depressie. Maar er zijn ook positieve effecten zoals meer verbondenheid, minder eenzaamheid, meer ontspanning. Het verschilt per individu welke effecten de boventoon voeren. Dit hangt o.a. van persoonsgebonden eigenschappen. Wat voor de ene jongere een positieve invloed op de gezondheid heeft, kan voor de andere jongeren juist tot gezondheidsschade leiden.
Er worden wel verbanden gevonden tussen online zijn en mentale gezondheid. Maar er is nog geen causaal verband aangetoond. Er is dus niet per se sprake van oorzaak en gevolg. Het is namelijk ook mogelijk dat jongeren met mentale problemen meer online zijn of deze media op een andere wijze gebruiken. De digitale omgeving is dan niet de oorzaak van het probleem maar het kan wel een versterker van het probleem zijn.
Conclusie
Er is dus simpelweg meer onderzoek nodig om te kunnen concluderen of er sprake is van een correlatie tussen online media en mentale gezondheid. Dat wil niet zeggen dat er ondertussen niets hoeft te gebeuren. Scholen kunnen via mediawijsheidlessen bewustwording creëren, ouders kunnen het gesprek aangaan met hun kinderen. Over alle leuke en minder leuke kanten van online media en dus ook over gezondheid. Maar laten we bij deze lessen en gesprekken wel realistisch blijven: de digitale wereld gaat niet meer weg. Er structureel geen gebruik van maken is geen optie meer, digitale media zijn nu eenmaal nodig om mee te doen in de samenleving. En laten we niet alleen maar met jongeren praten over de negatieve aspecten. Ik onderschrijf dan ook van harte de oproep die dit essay vergezelt: ‘vermijd een overspannen debat en houd oog voor de positieve, sociale kanten van het online leven‘. Niet te veel paniek dus.
Geef een reactie